Wat ik tot nu toe leerde over het stellen van goede vragen

Om beter te worden in het interviewen van mijn gasten voor Jonge Jaren, verslond ik de laatste tijd boeken, artikelen en, jawel, interviews over interviewen. Ik blijf interviewen ontzettend uitdagend vinden en heb nog veel te leren, maar het leek me leuk de tot nu toe opgedane kennis alvast te delen.

Want ook als je niet interviewt, komt het goed kunnen stellen van vragen vaak van pas. Of het nou om een sollicitatiegesprek gaat, of een gesprek met een vriend: het is een vaardigheid die je helpt bij het brengen van diepgang in gesprekken en dat waar het écht om draait naar boven te halen.

Dat is ook mijn drijfveer tijdens een interview: de geïnterviewde hardop horen nadenken en samen nieuwe dingen ontdekken over zijn of haar leven en werk.

Misschien is niet alles wat volgt één-op-één toepasbaar in het dagelijks leven, maar de meerderheid denk ik wel:

Word één met de persoon die je gaat spreken

Ik kwam in mijn onderzoek enkele interviewers tegen die verkondingen dat ze aan nul voorbereiding doen voor een interview. Ik denk dat dit advies voor 99 procent van de interviewers waardeloos is, omdat het past bij een unieke improviserende en brutale stijl die maar weinigen gegund is – in ieder geval niet aan het begin van een leercurve.

Verreweg de meeste interviewers lezen vooraf alles wat los en vast zit over en van hun gast. De Amerikaanse meesterinterviewer Terry Gross verwoordde mooi wat haar doel hiermee is. Ze wil de wereld zien zoals de geïnterviewde dat doet. Vanuit die voorstelling stelt ze vervolgens hele rake vragen.

Zo vroeg ze aan componist Philip Glass – bekend van zijn stijlvaste composities – of hij ‘ooit weleens muziek had geschreven die niet klonk als een Philip Glass-compositie’. Daarmee bleek ze prompt zijn grootste artistieke dilemma te hebben gevat.

Dit advies motiveert me om minstens een week lang in het universum van de geïnterviewde te leven. Ik kijk documentaires, luister naar podcasts en raadpleeg het originele werk. Zo bouw ik met mijn interviewvragen voort op het werk van anderen. Volkskrant-interviewer Sara Berkeljon adviseerde me ooit om ook bekenden van de gast te bellen.

Ik merk dat ik door die berg achtergrondinformatie betere vragen stel en bovendien met meer vertrouwen het gesprek instap. Normale afspraken probeer ik daarom ook beter voor te bereiden. Al scroll je even door iemands laatste tweets heen, je weet meteen beter wat er in hun leven speelt.

Valkuil: dat je zoveel voorkennis hebt dat de gemiddelde luisteraar geen idee heeft waar het over gaat. Als me dit overkomt, probeer ik in mijn inleidende woorden de relevante belangrijke gebeurtenissen samen te vatten.

Nog eentje dan van mevrouw Gross: aan een bekende illusionist vroeg ze of ‘er wel eens iets achter de schermen gebeurt dat mooier is om te zien dan wat wij als publiek op het podium zien?’. Waarop de goochelaar enthousiast begon te vertellen.

Zoek naar een moment van verbondenheid

Ira Glass van This American Life neemt de hele week interviews op. Hij heeft twee succesindicatoren voor zijn gesprekken. Eén praktische, en één bijzondere.

Zijn praktische succesindicator is of hij de geïnterviewde hoort zeggen waar hij op hoopt. Net die ene mooie anekdote, of een moment van kwetsbaarheid. Dat noemt Ira ’tape’. Als in: het stukje dat er niet uitgeknipt gaat worden.

De bijzondere succesindicator is of Glass ‘intimiteit’ en ‘verbondenheid’ met de gast voelt. Daar bedoelt hij mee dat de geïnterviewde zich kwetsbaar opstelt, echt nadenkt over antwoorden en ze samen op nieuwe ideeën en inzichten komen.

‘Tape’ heeft Glass in vrijwel elk gesprek. Dat speciale gevoel misschien één keer per week.

Interviewer Marc Maron (die podcastinterviewer die Obama eens in zijn eigen garage interviewde) heeft hetzelfde streven. Hij voegt er nog aan toe dat het gevoel van verbondenheid niet per sé wederzijds hoeft te zijn. Zodra Maron zelf een connectie voelt met de gast, weet hij dat het goed zit. Want dan voelt de luisteraar het ook.

Ik denk dat deze tip vooral geldt voor verkennende interviews, zoals ik ze zelf ook graag voer. Bij een ontmaskeringsinterview a la Sven Kockelmann zal dit minder van toepassing zijn.

Stel dezelfde vraag een paar keer

Klassiek interviewadvies, maar wel belangrijk: als een vraag niet zo geïnterpreteerd wordt als jij deze bedoelde, stel je de vraag gewoon nog een keer. Voelt misschien gek, maar het valt niemand op. Ira Glass zegt hierover: “Ik stel dezelfde vraag een aantal keer, net zolang tot de geïnterviewde de vraag interpreteert zoals ik ‘m bedoel.”

Ontstijg het repertoire door je interesse te volgen

Mensen die vaak geïnterviewd worden – of in het dagelijks leven vaak dezelfde vraag gesteld krijgen – hebben een repertoire aan standaardantwoorden. Soms spelen ze een soort publiek personage waar ze altijd succes mee hebben.

Aan de interviewer de taak om deze act te doorbreken. Er is namelijk niets oprechts en dus interessants aan zo’n gesprek.

Dat doorbreken is ontzettend moeilijk. Het is Alexander en mij bijvoorbeeld glorieus niet gelukt toen Fons van Westerloo te gast was bij POM. De weinige keren dat het de ervaren Ira Glass nog overkomt, zendt hij het hele gesprek niet uit.

Ik ben erachter gekomen dat doorvragen op details uit het standaardantwoord een goede manier is om het repertoire te ontstijgen.

Matthijs van Nieuwkerk vertelt bijvoorbeeld vaak dat hij zijn hart verloor aan de journalistiek toen hij voor zijn eerste stuk twee schaakgrootmeesters mocht interviewen. Na dat verhaal gaat een interview met hem vaak weer verder. Terwijl het zoveel vragen oproept. Zoals: wie gaf in hemelsnaam een jong broekie als Van Nieuwkerk als eerste opdracht om twee grootheden te interviewen? Op het moment dat ik bij Jonge Jaren die vraag stelde, begon het echte gesprek.

Dus kijk wat je verbaast aan het standaardantwoord, benoem die verbazing expliciet, en vraag vervolgens door.

Ik heb dit echt moeten leren. In eerste instantie hield ik te veel vast aan het vragenlijstje dat ik van tevoren had opgesteld. Nu probeer ik meer mijn interesse gedurende het interview te volgen, zodat de luisteraar naar een echt gesprek luistert en de geïnterviewde waarschijnlijk allemaal nieuwe dingen hoort vertellen.

Probeer eens een these op iemand uit

Sara Berkeljon gebruikt haar voorgesprekken met bekenden van de geïnterviewde om een these te vormen. Bijvoorbeeld: ‘hij doet dit allemaal om de erkenning van zijn moeder te krijgen’ of ‘deze directeur is doodongelukkig en zou moeten stoppen’. Vervolgens onderzoekt ze in het gesprek of dit klopt.

Marc Maron is gedurende het gesprek de hele tijd theses aan het vormen en deelt deze direct met zijn gasten. ‘Of ze zeggen dat het klopt, of ze corrigeren me en vertellen me het echte verhaal’.

Als luisteraar geniet ik van de spanning die het delen van zo’n these oplevert.

Het presenteren van theses is mijn grote verbeterpunt. Ik ben beter in vragen stellen dan in een theorie poneren. Maar ik zie hoe waardevol het kan zijn – Alexander doet dit bijvoorbeeld heel goed in POM – dus ik push mezelf steeds vaker om het wel te doen.

Vertel zelf iets kwetsbaars en persoonlijks

Geïnterviewden zijn vaak op hun hoede. Zeker als in het verleden uitspraken uit het verband zijn getrokken of de roddelpers iemands privéleven continu uitpluist. Het is daarom altijd even aftasten in het begin.

Het helpt om dan iets weg te geven van jezelf. Bijvoorbeeld door te vertellen over een (voor het interview relevante) gênante eigenschap die je hebt.

Dat schept vertrouwen én een impliciete verplichting bij de gast om ook openhartig te zijn. Ira Glass doet dit ook altijd. Alleen knipt hij daarna zijn ontboezeming er vaak uit. Niet oké, haha. Ik houd het erin.

Doe iets wat je niet durft

Het is net als in het echte leven: als je wilt groeien als interviewer moet je in een geprek iets doen wat je nog niet durft.

Matthijs van Nieuwkerk vertelde in Jonge Jaren hoe hem dat een betere interviewer heeft gemaakt. Een van zijn grote interviewvoorbeelden was Felix Rottenberg: ‘charmant, vilein, vlerkerig, goed op de hoogte, brutaal, nooit saai.’

Van Nieuwkerk durfde veel wat Rottenberg deed nog niet, en nam zich voor een Rottenberg-examen af te leggen:

“Bij Felix dacht ik: ‘Ik zeg tegen iemand als het gesprek niet loopt: ‘Wat een saai gesprek is dit, ligt dat nou aan mij of ligt het nou aan u? Zullen we opnieuw beginnen? Ik vind het een heel raar gesprek. Ik heb geloof ik vier verkeerde vragen gesteld.’ Dat heb ik ook een paar keer gedaan en dat levert natuurlijk iets van ongemak op, maar ook reusachtige vrijheid. Je moet het wel menen hè? Je zou zeggen: het is een trucje, maar het is ook om jezelf de vrijheid te geven. Het moest wel waar zijn want dan kon ik het ook toepassen.”

Matthijs van Nieuwkerk in Jonge Jaren

De spanning blijft (en terecht)

Tot zover de lessen die ik leerde tijdens het maken van seizoen twee van Jonge Jaren. Ook al merk ik dat ik er weer iets beter in ben geworden, ik blijf bij elk interview zenuwachtig of ik er wel iets bijzonders van maken. Want, zoals Ilja Leonard Pfeijffer in zijn literaire zelfhulpboek schrijft, ‘de verantwoordelijkheid voor het interview ligt voor honderd procent bij de interviewer’.

Volgens Marc Maron verdwijnt de spanning nooit. Want ‘elk interview is als een eerste date’, zegt hij. Op een gekke manier is dat best een geruststellende gedachte.

Bronnen

Hieronder deel ik de bronnen voor dit artikel, en ik houd me aanbevolen voor goede interviewtips die jij bent tegengekomen!

• De gedeelde lessen van Ira Glass, Marc Maron en Terry Gross komen uit de podcast The Turnaround.
• Ik heb veel geleerd van Terry Gross’ interviewbundel All I Did Was Ask.
• De interviewlessen van Sara Berkeljon uit een interview dat Alexander en ik met haar hadden.
• De interviewlessen van Matthijs van Nieuwkerk komen uit het gesprek dat ik voor Jonge Jaren met hem had. Het voorbeeld over de schaakgrootmeesters komt uit een gesprek dat ik met hem had in 2009.

En ik ben natuurlijk heel benieuwd wat je van mijn nieuwe interviewserie vindt! Beluisteren kan op Spotify, lezen op jongejaren.nl.

🎙 Voor mijn podcast Jonge Jaren probeer ik te groeien als interviewer. Ik heb nog veel te leren, maar in deze interviewgids deel ik mijn tot nu toe opgedane kennis over het stellen van goede vragen.