Doorbreek routines: Ontdek hoe nieuwe omgevingen je hersenen stimuleren

In een artikel over de sleur van goede gewoontes vond ik een inspirerende aanmoediging van neuropsycholoog Judith Schomaker om regelmatig nieuwe omgevingen op te zoeken. Zo daag je jezelf uit en leggen je hersenen nieuwe verbindingen. Dit houdt ze flexibel en gezond.

Ik belde Judith om haar te vragen om verdere toelichting.

Waarom kunnen routines zo comfortabel zijn?

“Routines zijn prettig omdat het je hersenen weinig energie kost. We hebben een beperkte hoeveelheid energie en evolutionair gezien is het van belang dat we juist dingen doen die ons minder energie kosten.

Routines zijn daar een voorbeeld van, omdat je minder hoeft na te denken over de dingen die al je kent. Het zijn automatismes. Dus het is logisch dat we daar best een voorkeur voor hebben.”

Stel je zit in een commissie en je komt voor de eerste keer in een zaal. Iedereen gaat op een plek zitten. De tweede keer dat je in dat zaaltje komt, is de kans groot dat iedereen weer op dezelfde plek gaat zitten. Waarom? Het wordt net iets gemakkelijker om met die situatie te dealen als je niet over je plaats hoeft na te denken.

De COVID-periode was binnen ons onderzoeksveld een uniek experiment, omdat we konden observeren wat er gebeurt als mensen nauwelijks meer buitenkomen (het is nogal onethisch om isolement in een onderzoekssetting te organiseren). 

We zagen dat mensen minder gingen verkennen, terwijl ze al in een situatie waren met weinig prikkels van buitenaf. Dat laat zien dat je er echt actief achteraan moet en dat routines doorbreken niet vanzelf komt.”

Waarom loont om af en toe routines te doorbreken?

“Als je in een nieuwe omgeving komt, sta je meer open voor het leren van nieuwe dingen.

In dierenstudies zien we dat wanneer je een dier blootstelt aan een nieuwe omgeving, de drempelwaarde voor het leren van nieuwe dingen verlaagd is. Als een dier in een nieuw kooitje met nieuwe speeltjes is geweest, dat het daarna beter in staat is om nieuwe informatie aan te leren.

We zien dat dat bij mensen ook bestaat. Wij gebruiken dan Virtual Reality. We laten mensen naar het lab komen, en dan laten we ze één virtuele omgeving verkennen zodat die bekend wordt. Vervolgens laten we mensen op een tweede en derde dag terugkomen. Eén groep stellen we op de derde dag bloot aan een nieuwe omgeving, de andere niet. Vervolgens laten we ze een woordleertaakje doen. Dan zien we dat mensen die net een nieuwe omgeving hebben verkend iets beter in staat zijn om nieuwe woorden te leren.

Verschillende studies laten zien dat dit soort effecten nog ongeveer een uur daarna kunnen plaatsvinden. Er is een kortstondige toename in de plasticiteit van je brein nadat je bent blootgesteld aan iets nieuws.

Een nieuwe omgeving bereidt je voor om te gaan leren. Logisch natuurlijk, want in een nieuwe omgeving zijn veel kansen om te leren.”

Geldt het alleen voor nieuwe omgevingen?

“Het kan ook door nieuwe ervaringen komen.

In de literatuur zijn er onderzoeken waarbij zo’n nieuwe ervaring bijvoorbeeld een wetenschapsles was. Na een eerste wetenschapsles kregen de kinderen uit dit onderzoek of dezelfde les nog een keer, of een nieuwe. Bij de kinderen die een nieuwe wetenschapsles hadden gehad, zag je een verbetering in hun visuele werkgeheugen.”

Oké, dus door nieuwigheid zijn leren we makkelijker. Zijn er nog meer voordelen?

“Nieuwigheid motiveert ook om te verkennen.

We hebben een keuzetaak gedaan in het lab, waarbij mensen konden kiezen tussen voedselitems. Van één voedselitem was de inhoud een verrassing.

Een deel van de deelnemers voerde die taak uit in een lab waar ze nog nooit eerder waren geweest. Een ander deel van de deelnemers was al een keer eerder in het lab geweest.

De mensen die voor het eerst in het lab waren, kozen vaker voor de surprise-box.

Je wordt er dus ook avontuurlijker van! Ik heb zelf gemerkt dat grote nieuwe ervaringen kunnen uitgroeien tot hoofdstukken in je leven. Een jaar dat ik in New York woonde, voelt in mijn herinnering als een decennium aan avonturen en levenslessen. Hetzelfde geldt voor het halfjaar dat we vluchtelingen in huis hadden. Ik deel de jaren in mijn hoofd in als ‘voor’ of ‘na’ die belangrijke gebeurtenissen. Herken je dat?

“Ja, wanneer je je in een nieuwe omgeving bevindt, is je brein beter in staat om informatie te onthouden.

Als ik je vraag wat je een jaar geleden op deze dag hebt ontbeten, weet je het waarschijnlijk niet meer. Maar als je een jaar geleden toevallig in Parijs was, dan denk je: ‘Oh ja, toen heb ik dat lekkere croissantje in het hotel gegeten.’

Die nieuwe ervaringen zorgen voor onderscheidende herinneringen die je gewoon beter onthoudt. Je zorgt op die manier voor ankerpunten in je levensgeschiedenis.

Daarom is het bijvoorbeeld ook moeilijk om de coronajaren 2020 en 2021 van elkaar te onderscheiden. De dagen van thuiswerken leken te veel op elkaar.”

Fascinerend! Hoe kunnen we die kennis uit je onderzoeksveld toepassen? Hoe pas je dat zelf toe?

“Het is denk ik heel erg belangrijk dat we in ons leven unieke ervaringen blijven opzoeken.

Zelf ben ik bijvoorbeeld naar een bosrijke omgeving verhuisd – ook al is dat ver van mijn werk – zodat mijn kinderen veel nieuwe ervaringen kunnen opdoen terwijl ze de natuur verkennen.

Ga bijvoorbeeld niet elk jaar naar dezelfde camping, of kies eens een ander gerecht van de menukaart. Probeer unieke herinneringen aan te maken. Die helpen je ook om je herinneringen te structureren en je hersenen flexibel te houden.

Of ga in het weekend de deur uit. Op het moment dat je je op een nieuwe plek bevindt, word je gedwongen je aan te passen aan die omgeving en om te leren over die omgeving, wat minder het geval is als je thuisblijft.”

Is nieuwigheid goed voor iedereen?

“Als je gestresst bent of niet zo lekker in je vel zit, kan het opzoeken van nieuwe ervaringen te veel energie van je vragen.

Daarnaast is ‘novelty-seeking’ een persoonlijkheidseigenschap. Er zijn ook mensen die daar lager op scoren en zeggen: ‘ik word er echt doodongelukkig van om überhaupt op vakantie te gaan’. Het werkt dus niet voor iedereen.”

Hoe kan het dat de dingen die goed voor ons welzijn zijn, zoals sporten of het uitvoeren van waardevol werk, zo moeilijk zijn om aan te beginnen?

“De dingen die ons gelukkig maken, zoals sociale contacten en beweging, kosten vaak veel energie vergeleken met passievere gewoontes. En evolutionair gezien is het van belang dat wij juist die dingen doen die ons minder energie kosten. Hoewel we weten dat deze activiteiten bijdragen aan ons welzijn, is het lastig om ze tot routines te maken.”

Wil je vaker dit soort korte artikelen lezen over intentioneel leven? Schrijf je net als 11.000 anderen in voor mijn maandelijkse nieuwsbrief: