Deze 10 aanmoedigingen hangen boven mijn bureau

Toen ik 2,5 jaar geleden stopte als directeur van De Correspondent, begon ik al vrij snel met schrijven aan een boek over intentioneel leven.

Afgelopen zondagavond was het af – euforisch moment! – en 19 november ligt het in je favoriete boekwinkel.

Van managen naar schrijven was nogal een overgang: van een werkweek dichtgetimmerd met vergaderingen naar de stilte van een leeg kantoortje. Van een overvolle agenda naar het lege scherm van mijn schrijfprogramma.

Ik vond het moeilijk en ik vond het geweldig. Of: ik vond het moeilijk en daardoor geweldig. Zo vaak wilde ik opgeven, maar als ik dan toch doorzette, was ik aan het einde van de schrijfdag intens tevreden.

Om mezelf te motiveren, had ik tien schrijfaanmoedigingen boven mijn bureau hangen. Ik kwam op het idee door de legendarische schrijver Robert Caro. In een overzichtstentoonstelling van zijn werk zag ik de briefjes die hij voor zichzelf ophing tijdens het schrijven van zijn beroemde biografieën als The Power Broker:

Hopelijk heb jij er ook wat aan. Ook als je ander werk doet, want volgens mij gaan de meeste van deze aanmoedigingen eigenlijk over al het waardevolle werk dat moeite kost.

Dit zijn de 10 schrijfaanmoedigingen

📌 “The first draft of anything is shit”

Ernest Hemingway

Bij het schrijven helpt de realisatie dat alle begin niet alleen moeilijk is, maar ook lelijk. Voor iedereen. Hoe goed ze ook in hun werk zijn.

Zo sprak ik voor mijn interviewprogramma Jonge Jaren scenarioschrijver Maria Goos. Ze heeft acht Gouden Kalveren in the pocket en ik vroeg haar naar haar schrijfproces.

‘Je moet je voorstellen: er is niets, niks, geen letter,’ vertelde ze me. ‘Dan ga je schrijven en negen van de tien keer wordt het iets waarvan je denkt: ik schaam me kapot dat het er staat. Jezus wat is dit lelijk.’

En ja, zelfs Maria, die al decennialang van schrijven leeft, komt dan in de verleiding om de afwas te gaan doen. Uit angst. Maria:

‘Je moet durven zien dat wat je zit te schrijven echt verschrikkelijk lelijk, stom en voorspelbaar en clichématig is. En dan ga je weer aan de slag. Doorschrijven. Niet die shit die je op papier hebt gekwakt meteen polijsten. Door met die troep, door met dat lelijke schrijven! Alle shit moet eruit. Dan heb je in ieder geval iets op papier.’

Francine Oomen, bekend van de Hoe overleef ik-serie, verkocht miljoenen boeken, maar vertelde me dat ze de angst van Maria herkent. Als die zich aandient, gaat ze in gesprek met de ‘innerlijke criticus’ in haar hoofd. ‘Heel fijn dat je me wilt helpen,’ zegt ze dan, ‘maar het hoeft nu niet, straks mag je misschien meedoen met corrigeren.’ En dan richt Francine zich op het ‘aanmoedigende deel’ in haar hoofd. ‘Het deel dat gewoon plezier heeft. Dat enthousiast is.’ Ze ontdoet zich van de zwaarte van het schrijven en richt zich op de lol ervan.

Pas op de helft van het schrijfproces blikken Maria en Francine terug op hun teksten en gaan ze schaven en schrappen.

Ernest Hemingway vat dit lekker samen met zijn ‘the first draft of anything is shit’. Daarom heb ik die uitspraak boven mijn bureau hangen. De eerste paar honderd zinnen die ik voor het boek tikte, vond ik rampzalig, maar ik was wél begonnen. Er stond in ieder geval íéts op papier waar ik aan kon schaven.

📌 Het enige wat je hoeft te doen is een zin net zolang herschrijven tot deze goed voelt. Dat is alles.

Deze tip heb ik van George Saunders uit zijn prachtige schrijversboek A Swim in the Pond in the Rain (Nederlandse vertaling).

Niemand schrijft mooiere verhalen dan Saunders¹. Hij geeft schrijfles aan de Universiteit van Syracuse en heeft zijn colleges gebundeld. Aan de hand van acht verhalen van onder andere Tsjechov, Tolstoj en Toergenjev deelt Saunders zijn schrijflessen, die eigenlijk levenslessen blijken te zijn. Ik werd er zó vrolijk en levenslustig van.

Saunders bedoelt met zijn tip dat we schrijven soms te groot maken voor onszelf. Hij zegt dat het er eigenlijk op neerkomt dat je zinnen net zolang blijft herschrijven tot het volgens je ‘interne graadmeter’ als een goede zin aanvoelt. Van dit advies gaat een geruststellende werking uit. Je hoeft alleen maar te herzien, en dan kom je langzaam maar zeker tot een goede tekst:

I go through the draft like that, marking it up, then go back and enter that round of changes, print it out, read it again, for as long as I still feel sharp—usually three or four times in a writing day. So: a repetitive, obsessive, iterative application of preference: watch the needle, adjust the prose, watch the needle, adjust the prose (lather, rinse, repeat), through (sometimes) hundreds of drafts, over months or even years. Over time, like a cruise ship slowly turning, the story will start to alter course via those thousands of incremental adjustments.

George Saunders – A Swim in the Pond in the Rain

📌 Dat je tijd aan je boek besteedt, is genoeg. Elke minuut is een stap vooruit. Een baksteen. Je verricht denkwerk dat toch wel moet gebeuren. 

Dat van die baksteen staat misschien een beetje raar. Daar heb je toch nog echt wat context voor nodig. Komt ‘ie:

De Amerikaanse auteur Tim Urban kwam met dit krachtige metafoor: zie creatief werk als het bouwen van een huis. Een dromer kan eindeloos fantaseren over de ideale villa die hij ooit zal bouwen. Maar met alleen dromen komt die villa er nooit. Je kunt beter denken als een aannemer. Je bouwt het huis steen voor steen, tot het er daadwerkelijk staat.

Elke droom kun je terugbrengen tot bakstenen. Over het schrijven van een boek zegt Urban bijvoorbeeld:

‘De gemiddelde werkdag van een schrijver in spe en die van een echte schrijver zijn bijna hetzelfde. De echte schrijver schrijft een paar pagina’s, legt een baksteen, en de schrijver in spe schrijft niets. 98 procent van de dag besteden ze verder op dezelfde manier. Maar een jaar later heeft de echte schrijver een eerste versie van een boek en de schrijver in spe heeft… niets. Het gaat allemaal om de bakstenen.’

Elke minuut die ik achter mijn laptop doorbracht was een baksteen.

📌 Ik heb ook deze cartoon van Tim Urban hangen:

Als ik te veel met onvermijdelijke critici en zelfhulphaters in m’n hoofd bezig was, keek ik even naar dit relativerende plaatje.

📌 Blijf zitten. Het komt vanzelf.

Schrijven is ook zitvlees creëren. Als ik wilde opstaan om snack-nummer-zoveel te pakken, zorgde deze simpele uitspraak er vaak voor dat ik gewoon bleef zitten.

📌 Je moet dit niet doen, je kiest er voor om dit te doen.

Dit is me bijgebleven uit het boek over ‘tijdsurfen‘ van Paul Loomans. Soms kun je jezelf wijsmaken dat je iets ‘moet’ doen. Maar niemand verplicht mij om een boek te schrijven. Ik wil het zelf. Dus vanuit die houding ga ik aan de slag. Dan voelt het meteen lichter. Of, in Loomans woorden, ‘als een stressontknoper’.

📌 “Only emotion endures”

Ezra Pound

Dit citaat herinnert me aan de emotie die een oprechte tekst overbrengt. Als ik eerlijk opschrijf wat ik bedoel, in plaats van dat ik een sociaal wenselijke kant opga, merkt de lezer dat. Dat heeft kwetsbare passages opgeleverd (vind ik doodeng), die lezers hopelijk herkennen van zichzelf. Want in het persoonlijke vind je het universele.

Al is het wel belangrijk om het onderscheid te maken tussen ‘persoonlijk’ en ‘privé’. Met andere woorden: het persoonlijke moet wel functioneel blijven.

📌 “First, I edit for me. (What do I like?) Second, I edit for my fans. (What would be most enjoyable and helpful to my fans?) Third, I edit for my haters.”

Neil Strauss in Tools of Titans

Dit citaat van schrijver Neil Strauss (zijn laatste boek schreef hij met Rick Rubin: The Creative Act) herinnert me eraan om –net zoals Francine zei – je innerlijke criticus niet toe te laten als je de eerste versie van je tekst schrijft. Als je mikt voor oprechtheid, helpt het niet als je critici meebabbelen in je hoofd. Dat komt later wel.

Als je eenmaal gaat ‘hate proofen’ helpt het om mogelijke kritiek uit te spreken. Ik vind Oliver Burkeman hier een meester in. Neem deze alinea uit een recent artikel van hem. Ik heb de belangrijke stukken vetgedrukt:

At this point, my inner critic anticipates a barrage of objections: “Being punctual shows respect, and sets a good example to your son!” “Only a very privileged person could write what you wrote about purchasing a new plane ticket!” “Some people would get fired or starve if they neglected their obligations as you suggest!” There’s truth in all of these, and they help bring into focus what I really want to say, which isn’t that anybody can, or should, sail through life without a care. Rather, it’s that for some of us, the default approach is to go through the day implicitly treating all sorts of things as matters of life and death when they aren’t even close to being matters of life and death.

Oliver Burkeman – Maybe it doesn’t matter

Knap hè hoe elegant hij de mogelijke critici opvoert?

📌 “People don’t remember books, blogs, or articles. They remember sentences.”

Morgan Hausel

Ik luister graag naar de podcast van David Perell: How I Write. Daarin interviewt hij auteurs als Kevin Kelly (van deze mooie levenslessen) en Morgan Housel (van The Psychology of Money) over hoe ze lezen, notities verzamelen, zinnen en alinea’s opbouwen en met publiek omgaan.

Perell interviewt zonder omhaal en vraagt eindeloos door op schrijfdetails. Ik krijg er veel energie van. Zo vertelt Housel dat hij optimaliseert voor Kindle-highlights, want ‘mensen herinneren zich geen boeken of paragrafen, ze herinneren ze zich zinnen’. 

Een zinnetje uit een van mijn eigen boeken dat blijft rondgaan is: “Zou je het doen als het vanavond was?” Zo nam Aaf Brandt Corstius deze op in haar levenslessenboek. Ik heb geprobeerd meer van dit soort zinnetjes aan mijn nieuwe boek toe te voegen.

📌 “If there’s a book that you want to read, but it hasn’t been written yet, then you must write it.”

Toni Morrison

De Amerikaanse auteur Toni Morrison deed deze poëtische uitspraak in 1981 toen ze een groep kunstenaars toesprak. Na het lezen van talloze zelfhulpboeken dacht ik: moet ik er nou ook nog eentje schrijven? Tot een aantal mensen – ze weten wie ze zijn – me duidelijk maakte dat elk goed zelfhulpboek een manier is om de bekende wetenschappelijke inzichten over geluk bij een nieuw publiek te krijgen. Dit citaat van Morrison herinnerde me daaraan.

Ken jij nog mooie aanmoedigingen?

Laat het weten in de comments hieronder of stuur me een privébericht. 🙏

Vond je het leuk om dit te lezen? Schrijf je dan in voor mijn maandelijkse nieuwsbrief. Daar heb ik het vaker over schrijven en creatief werk.

Update: het boek is inmiddels verschenen! Bekijk het hier.

PS. Ik heb ook een briefje met ‘Nee’ boven mijn bureau hangen, naar voorbeeld van de neuroloog Oliver Sacks.

1. Lees bijvoorbeeld eens dit magistrale dystopische verhaal van Saunders over een vader die na een financiële meevaller ‘decoratiemeisjes’ koopt voor zijn dochter. In de voortuin wapperen voortaan vier vrouwen uit ontwikkelingslanden die van de opbrengsten hun families kunnen onderhouden. Maar als één van zijn andere dochters de meisjes bevrijdt, raakt de familie in zware financiële problemen. ↩︎